Davranış Değiştirme Yöntemleri Detaylı Anlatım

Davranış değiştirme, hem genel hem de özel eğitimin en önemli kavramlarından birisidir. Bu kavramla ilgili bazı temel yaklaşımların bilinmesi ve geliştirilmesi ile öğretmenlerin davranış yönetimi konusundaki sıkıntıları çok azalacaktır.Sınıf ortamında davranış yönetiminden öğretmen sorumludur. Öğretmenin davranışlarındaki tutarlılık ve kararlılık öğrenciyi olumlu yönde etkileyecektir. Öğretmenin davranışları anlaşılır, anlamlı ve öğretici olmalıdır. Demokratik sınıf ortamı davranış yönetiminin etkiliği açısından önemlidir. Katılımcı karar süreci, eşit oy hakkı ve seçim demokratik yönetimin temel ilkeleridir.

İstendik Davranış nedir?
Öğretmenler sınıf içi davranışları yönetirken öncelikle istenen ve istenmeyen davranışların neler olduğunu iyi ayırmalıdır.
Öğretmenin içinde bulunduğu koşulları analiz ederek ulaşılması gereken istendik davranışları belirlemek görevidir. Bu aşamada davranış yönetiminde değişmez doğrular olmadığını ve bu nedenle herhangi bir durumda geçerli olan yaklaşımın başka bir durumda geçerli olamayabileceğini bilmelidir.
İstendik davranışlar kazandırma sürecinin dayandığı temel ilkeler aşağıdaki gibi belirtilebilir:
Öğrencilerin davranışlarına yön veren temel etken beklenti ve gereksinimlerdir.
Öğretmen öğrencilerin kendilerini geliştirmeleri için çaba göstermelidir.
Eğitimin ereği mutlu ve üretken kişiler yetiştirmek ve buna yardımcı olacak bilgi ve becerileri öğrencilere kazandırmaktır. Öğrenciler sözleri ve davranışlarıyla uyumlu ve kendilerine örnek olabilecek öğretmenlere gereksinim duyarlar.
Sınıf içi yaşam öğrenciyi katılımcı demokratik hayata hazırlamalıdır.
Davranış Yönetiminde Öğretmene Öneriler
Anlaşılır ve akıcı bir dil kullanın.
Öğrencilerinizin kişisel sorunlarına duyarlılık gösterin.
Öğrencilerinizi önemseyin, kendilerine saygı duymaları için onları destekleyin.
Öğrencilerin başarı düzeylerini değerlendirirken bireysel farklılıklarını dikkate alın.
Öğrencilerin kişiliğini değil, yanlış davranışlarını eleştirin.
Öğrencilerinizin sorumluluk almaları ve başarılı olmaları için gerekli fırsatları yaratın.
Davranış değişikliği sürecinde sabırlı olun.
Öğrencilere dönük erek ve beklentilerinizi gerçekçi ölçülerde belirleyin.
Öğrencilerin neyi yapmamalarından çok, neleri neden yapmaları gerektiğini açıklayın.
İstendik davranışlar için anlamlı ve geçerli nedenler gösterin.
Öğrencilerinizin olumlu yönlerini ön plana çıkararak istendik davranışları göstermeleri için onları motive edin.
Olumlu davranışları ödüllendirin.
İstenmeyen davranışlar ortaya çıktığında tutarlı davranın.
Ödül ve ceza sistemini yansız biçimde ve yalnızca eğitsel erekler için uygulayın.

İstenmeyen Davranışların Yönetimi
Sınıflarda öğretmenlerin karşılaştıkları istenmeyen öğrenci davranışları önemli bir disiplin sorunudur ve eğitim-öğretim etkinliğinin yürütülmesinde büyük bir engel oluşturur.
İstenmeyen davranışlar genellikle en büyük olumsuz etkisini davranışı yapan üzerinde gösterir. Bazı istenmeyen davranışlar ise öğretmeni, sınıfın tümünü ve dersi olumsuz yönde etkiler.
Olumsuz davranışın etkisi, ortaya çıkardığı sonuçlara göre değerlendirilir. Bazı olumsuz davranışlar gözle görülür zararlar ortaya çıkarır ve bir önlem alınmasını gerektirir.
İstenmeyen Davranışlar
İstenmeyen davranış sınıfa, derse, zamana ve duruma göre değişebilmektedir. O zaman herkesin üzerinde anlaştığı istenmeyen davranışları listelemek ve tanımlamak oldukça zordur.
Ancak öğrencilerin sınıf içindeki davranışlarını istenmeyen davranış olarak adlandırmak için dört temel ölçüt vardır. Bunlar;
Davranışın, öğrencinin kendisinin ya da diğer öğrencilerin öğrenmesini engellemesi.
Davranışın, öğrencinin kendisinin ya da diğer öğrencilerin güvenliğini tehlikeye sokması.
Okul araç ve gereçlerine ya da diğere öğrencilerin eşyalarına zarar vermesi.
Davranışın öğrencinin diğer öğrencilerle Toplumsalleşmesini engellemesi.
Sınıfta sıklıkla gözlenen istenmeyen öğrenci davranışları:
Derse hazırlıksız gelme, Dersle ilgilenmemek, Derse devam etmeme ya da derslere geç gelme, Derste söz almadan konuşma, Derste hayal kurma ya da ders dışı bir etkinlikle uğraşma,
Derste diğer arkadaşlarını rahatsız etme, Sınıfta uygun olmayan yer ve zamanda konuşma, Konuşurken argo kelimeler kullanma ya da küfür etme, Arkadaşlarına lakap takma,
İzinsiz sınıfa girme ya da sınıftan çıkma, Öğretmene karşı gelme veya saygısızlıkta bulunma, Sınıftaki eşyalara ve araç-gereçlere zarar verme, Arkadaşlarına ve eşyalarına zarar verme,
Başkalarının eşyalarını izinsiz alma veya kullanma, Verilen görev ve ödevleri yapmama….
İstenmeyen Davranışların Önlenmesine Yönelik Yaklaşımlar
Genel olarak öğretmenlerin sınıfta istenmeyen davranışa karşı yaklaşımlar üç grupta incelenmektedir.
İnsancı (Karışmacı Olmayan) Yaklaşım: Bu yaklaşımın temelinde insanın doğru yapacağına inanmak ve güvenmek vardır. Eğer insan yanlış yapıyorsa bunu düzeltmek için dış etkiden çok o insanın iç dünyasındaki anlayış uyandırılarak kendi kendine doğruya ulaşması sağlanmalıdır.
Pazarlık Yaklaşımı: Bu yaklaşımın temelini “her şeyin bir bedeli vardır” anlayışı oluşturur. Öğrenci sınıfta istenmeyen bir davranışta bulunuyorsa bunun sorumluluğunu almak ve sonucuna katlanmak zorundadır.
Davranışçı Yaklaşım: Bu yaklaşım temelinde davranışçı psikoloji görüşünün ilkelerinden yararlanarak, sınıfta istenmeyen davranışların değiştirilmesine dayanır. İstenmeyen davranışların oluşmasına göre farklı stratejiler kullanılır. Bunlar, sorun davranışı gözlemlemek, pekiştireç vermek, istenmeyen davranışı söndürmek, öğrencilerle anlaşmak, yaklaşık istendik davranışları kabul etmek ve derse dönmektir.
İstenmeyen Davranışlara Karşı Önlemler
Öğretmenini bütün çabalarına rağmen sınıfta istenmeyen davranışlar ve öğretme-öğrenme etkinliklerinin ereğina ulaşmasını engelleyen durumlar olabilir. Sınıfta oluşan istenmeyen davranışları önlemek için öğretmenin uygulayabileceği stratejiler vardır.
Görmezden Gelme
Uyarma
Sözel Olmayan Uyarı
Sözel Uyarı
Derse Ara Verme – Kuralları Hatırlatma
Fiziksel Müdahale
Derste Değişiklik Yapma
Sorumluluk Verme
Öğrenciyle Konuşma
Okul Yönetimi ve Aileyle İşbirliği
Okul Disiplin Kurullarına Başvurma
İstenmeyen Davranışın Yönetiminde Öğretmene Öneriler
İstenmeyen davranışlar farklı nitelik ve yoğunlukta olmasına rağmen her sınıfta gözlenebilir ve uygun eğitim yaşantılarını kazandırmak için iyi bir fırsat olarak değerlendirilebilir.
İstenmeyen davranışı ortadan kaldırmak öncelikle sorunu doğru anlamayı gerektirir. Sorunu anlamak için gerekli zamanı ayırın ve yorum yapmaktan kaçının.
Sorunlu davranışın ne ölçüde sık, yaygın ve yoğun olduğunu gözleyin.
İnsan doğasının temelde iyi olduğu ve her insanın kendini geliştirmek için gerekli potansiyele sahip olduğu düşüncesiyle soruna anlamlı çözümler üretin.
Öğrencilere, kendileri değil davranışları istenmeyen niteliktedir görüşünü sık sık ifade edin.
Sorunlu davranışlar karşısında hoşgörülü ve kararlı bir tutum gösterin.
Öğrenciler hata yaparak öğrenirler. Onların hatasız olmalarını beklemeyin.
Öğrencilerin kendilerini ifade etme, saygınlık kazanma ve sınıfta etkin bir yer edinme çabalarını destekleyin.
Öğrencilerinize olumlu yönde gelişecekleri konusunda iyimser beklentilere sahip olduğunuzu gösterin.
Öğrencilerinizin olumlu özelliklerini vurgulayarak onları olumlu gelişimler için motive edin.
Derslerin ve her tür eğitsel etkinliğin öğrencilerin beklenti ve gereksinimlerine dönük olmasına özen gösterin.
İstenmeyen davranışları yasaklamak yerine alternatif davranış seçenekleri sunun.
İstenmeyen davranışların yönetiminde aile ile olumlu ilişkiler kurun.
OLUMSUZ DAVRANIŞLARIN DEĞİŞTİRİLMESİNDE PEKİŞTİREÇ KULLANIMI (ÖDÜL ve CEZA)
Olumlu davranışların ortaya çıkarılması, olumsuz davranışların ortadan kaldırılarak olumluya dönüştürülmesi, okulun en önemli rollerinden biridir.
Pekiştirme Kavramı
Öğrenme kuramları arasında yer alan Edimsel Koşullamanın, iki temel ilkesi bulunmaktadır. Bunlar:
Pekiştirici uyarıcı ile izlenen tepkiler, tekrarlanma eğilimindedir.
Pekiştirici uyarıcılar, edimsel davranışların ortaya çıkma oranını ve olasılığını artırır.
Olumlu Pekiştireç: Bir davranım gerçekleştikten sonra, ortama koyulduğunda bu davranışın yapılma olasılığını artıran pekiştireçlerdir.
Olumsuz Pekiştireç: Bir davranışın yapılmasından sonra, ortamdan çıkarılan pekiştireçlerdir.
Bir öğretmenin ödevini yapan bir öğrenciye ‘Aferin’ demesi.
Bu örnekte,
Pekiştirilmesi istenen davranış Öğrencinin ödevini düzenli olarak yapması.
Olumlu Pekiştireç “Aferin” kelimesi
Öğretmenin, ders bitimine kadar öğrencilerin tahtada yazılı olan ev ödevlerini defterlerine geçirmeden onların teneffüse çıkmasına izin vermemesi.
Bu örnekte, Pekiştirilmesi istenen davranış
Öğrencilerin ev ödevlerini eksiksiz olarak defterine geçirmeleri
Olumsuz pekiştireç
Ev ödevi yazılana kadar teneffüse çıkmamadır.
PEKİŞTİREÇLERİN EĞİTİM ORTAMLARINDA KULLANIMI
Skinner pekiştirmeyi kontrol ederek davranışların da kontrol edilebileceğini savunmaktadır. Ona göre, çocuğun belli kişilik özelliklerini kazanmasını isteyen anne baba şu adımları izleyerek başarıya ulaşabilir:
Çocuğunuzun bir yetişkin olarak hangi kişilik özelliklerini kazanmasını istediğinize karar veriniz.
Ereğinize ulaştığınızda yani, çocuğunuz sizin hedeflediğiniz kişilik özelliklerine sahip olduğunda hangi davranışları kazanması gerektiğini tanımlayınız.
Ereğinize uygun davranışlar gösterdiğinde çocuğunuzu ödüllendirerek pekiştiriniz.
Çocuğunuzun çevresindeki temel öğeleri beklediğiniz davranışları destekleyecek şekilde düzenleyiniz.
Çocuk yetiştiren ebeveynler için önerilen bu yaklaşım, eğitim ortamlarına da uyarlanabilir. Örneğin: Bir öğretmen olarak derslerine girdiğiniz öğrencilerde olması gereken özellikleri tanımlayın ( Öğrenciler derse aktif olarak katılır, dinler, saygılıdır, çalışkandır vs.)
Belirlediğiniz bu özelliklere sahip olan öğrencilerin göstereceği davranışları belirleyin. ( Öğrenciler derste söz almadan konuşmaz, ödevlerini zamanında yapar, derse hazırlıklı olarak gelir, ders sırasında sorulan sorulara yanıt verir, derse düzenli olarak girer ve çıkar vs.)
Ereğinize uygun davranışlar gösterdiğinde öğrencilerinizin bu davranışını ödüllendirin.
İstendik davranışlar gösterebilmesi için öğrenci için gerekli çevresel düzenlemeleri yapın. ( Siz de derse zamanında girip çıkın, öğrencilerinize dikkat edin ve gereksinimlerini fark edin, sınıfın fiziksel koşullarını düzenleyin vs.)
Olumsuz bir davranış ortaya çıktığında öğretmen paniğe kapılmadan sakin ve kararlı bir şekilde problem çözme basamaklarına uygun olarak davranışın ortadan kaldırılmasına çalışabilir.
Sınıf İçinde Ortaya Çıkan Olumsuz Davranışları Ortadan Kaldırmak İçin Yapılabilecekler
Sorun olan davranışı tanımlayın,
Ereğinızı, yani sorun olan davranış ortadan kalktığında, öğrencide hangi davranışları görmeyi beklediğinizi belirleyin,
Ortadan kaldırmak ya da kazandırmak istediğiniz davranışa yönelik olarak hangi pekiştireçleri kullanacağınıza karar verin,
Davranışın kazandırılmasında kararlı ve tutarlı olun. Bunu yaptığınız halde davranışın değiştirilmesi ile ilgili bir ilerleme göremediyseniz başa dönerek nerede hata yaptığınızı kontrol edin ve yeni bir plan yaparak tekrar deneyin.
Öncelikle, pekiştireçlerin öğrencilerin sadece olumsuz davranışlarını ortadan kaldırmak için kullanılmayacağı, daha önemlisi olumlu davranışların kazanılması ve sürdürülmesinde önemli bir yeri olduğu unutulmamalıdır. Öğrencinin olumsuz davranışı üzerinde çalışılırken bir yandan da öğrencinin olumlu davranışlarının da göz ardı edilmemesi gerekir.
Sadece olumsuz davranışlara dikkat çekilmesi, öğrencinin ilgi görmenin tek yolunun olumsuz davranışlar yapmak gerektiği şeklinde yanlış bir inanç geliştirmesine neden olabilir. Ayrıca, olumlu bir benlik kavramı geliştirmesi için de öğrencinin olumlu her türlü davranışının ve başarısının pekiştirilmesi gerekmektedir.
Olumsuz davranışın ortadan kaldırılmasında da olumlu davranışın sürdürülmesinin sağlanmasında da yapılan en büyük hatalardan biri, seçilen pekiştirecin uygun olmamasıdır. Pekiştireçleri belirlerken öncelikle öğrencilerin biricikliği unutulmamalıdır.

Eğer öğrenci istendik davranışı göstermişse bunun hemen ardından pekiştireç verilmesi gerekir. Eğer söz verilmiş ve bu tutulmamışsa öğrencide bu davranış kalıcı olmayacaktır.
Pekiştireç kullanmada yapılan önemli hatalardan biri de farkında olunmadan olumsuz davranışın pekiştirilmesidir. Bu da olumsuz davranışın hemen ardından verilen pekiştireçler nedeniyle olur. Örneğin, ders sırasında sürekli ayakta gezinen ve arkadaşları ile konuşan bir öğrenci, yorulduğu ya da dikkatinin dağıldığı gerekçesiyle, bazen de ceza olarak sınıf dışına çıkarıldığında, bu durum öğrenci için bir ödüle dönüşebilir.
Benzer bir durum beklenen davranışın öğrenci için çok zor gelmesi halinde de kullanılabilir. Bu durumda davranış kademeli yaklaşma yoluyla biçimlendirilir. Bu yöntemde öğrencinin gösterdiği davranışlardan istenilen davranışa en yakın olan davranış pekiştirilmekte, bir süre sonra daha yakını ve giderek daha yakını pekiştirlerek böylece en sonunda beklenen davranışın gösterilmesi sağlanmaktadır.
Pekiştireçler kullanılırken dikkat edilmesi gereken bir diğer konu da pekiştireçlerin erek değil araç olduğunun unutulmaması gerektiğidir. Pekiştireçler bir koz ya da bir rüşvet değildir. Bu nedenle pekiştireçleri kullanırken tutarlı olunmalıdır.
Olumsuz Davranışların Değiştirilmesinde Ceza Kullanımı
Ceza, bireye istemediği bir şeyin verilmesi, istediği bir şeyin elinden alınması ya da verilmemesidir.
İstendik davranışları ortaya çıkarmak ereğiyla bireye verilen pekiştireçler zaman zaman ceza olarak da kullanılabilir.
Unutulmaması gereken nokta cezanın istenmeyen davranış ortaya çıktıktan sonra verildiği ve ereğinın istenmeyen davranışı önlemek olmasıdır.
İstenmeyen davranış
Ödev yapmama
Ceza
Öğretmenden almayı beklediği ‘Aferin’i alamama
İstenmeyen davranış: Tahtadaki ödevi defterine geçirmeme
Ceza: Teneffüse çıkmama
Pekiştirme Türleri ve Ceza Arasındaki Farklar
Olumlu ve olumsuz pekiştireçler istenen/olumlu davranışın ortaya çıkmasını ve devam etmesini sağlamak ereğiyla kullanılır. Ceza ise olumsuz /istenmeyen davranışın ortadan kaldırılması ereğiyla kullanılır.
Olumlu pekiştirme ereğiyla kullanılan pekiştireç istenen davranış ortaya çıktıktan sonra bireye verilir. Cezada ise istenmeyen davranış ortaya çıktıktan sonra bireyden alınır.
Olumsuz pekiştirme ereğiyla kullanılan pekiştireç, birey istenen davranışı gösterdikten sonra ortadan kaldırılır. Cezada ise istenmeyen davranıştan sonra bireye verilir
Cezanın Olumsuz Yönleri
Ceza öğrenci davranışını baskı ile durdurur. Ancak, olumsuz davranışın değişmesini sağlamaz. Olumsuz davranış ceza ortamdan çekilince tekrar ortaya çıkar.
Ceza öğrenciye doğru davranışın ne olduğunu öğretmediği için, olumsuz davranış gösterilmeye devam eder.
Ceza, öğrencinin kaçınma davranışını göstermesine neden olur. Ceza almaktan korkan öğrenci yeni olumsuz davranışlara yönelebilir. Örneğin, okula gelmez, derse katılmaz, yalan söyler vs.
Öğretmen ceza verirken öğrencilerine de yanlış davranış modeli olur. Çünkü ceza verme eylemi içinde saldırganlık barındırır. Öğrenci öğretmeninden öğrendiği bu davranış modelini arkadaşlarına kullanabilir.
Ceza, öğrencinin kaygı düzeyini yükseltip öğrenmeye verilen değeri azaltarak öğrenmeyi engeller.
Ceza öğrenci üzerinde kızgınlık yaratır. Cezayı aldığı ortama ve cezayı veren kişilere ve hatta derslere karşı olumsuz tutum geliştirmesine neden olur.
Ceza alan öğrenci yaptığı davranışın karşılığını ödediğini düşünerek davranışının sorumluluğunu taşımaz.
Sürekli cezalandırma, öğrencinin olumlu bir benlik algısı ve öz denetim yeterliği geliştirmesini güçleştirir.
Ceza sadece verilen öğrenciyi değil, bazen sınıfın tamamını olumsuz yönde etkileyebilir.
Sürekli cezalandırma, öğrencilerde genel bir kayıtsızlık ve bağışıklık durumu yaratabilir.
Ceza, cezayı veren kişi için de duygusal olarak zarar verici ve incitici bir durumdur.
Ancak tüm bu olumsuz yönleri, cezanın eğitim ortamlarında hiç kullanılamayacağı şeklinde anlaşılmamalıdır. Önemli olan cezayı doğru koşullarda uygulamaktır. Etkili bir ceza sistemi uygulandığında bunun çeşitli yararları olacaktır.
Etkili bir ceza, öğrenciyi olumsuz davranışları yapmaktan alıkoyabilir.
Ceza, istenmeyen davranışların sonunda oluşan zararın giderilmesi veya kayıpların karşılanmasına hizmet eder.
Ceza, ödül ile birlikte dengeli biçimde kullanıldığında, istenmeyen davranışlar üzerinde Toplumsal kontrol sağlar.
Ceza, özellikle bilerek yapılan olumsuz davranışların yerleşmesini engellemek açısından yararlıdır.
Akılcı ve tutarlı bir ceza anlayışı, öğrencilerin adalet ve güven duygularını geliştirir.
Olumsuz etkileri nedeniyle eğitim ortamlarında ceza mümkün olduğunca az kullanılmalıdır.
Verilen cezaların fiziksel ceza olmaması ve kişiliğine zarar vermemesi gerekir.
Okulda uygulanabilecek 4 tür ceza bulunmaktadır. Bunlar:
1) Azarlama ve kınama (sözel uyarı)
2) Doğal sonuçlar
3) Mantıksal sonuçlar
4) Davranış cezasıdır
Doğal Sonuçlar
Adından da anlaşılacağı gibi, doğal sonuçlar bir olay ya da durumun doğal sonucu olarak ortaya çıkarlar. Çocuklara doğru davranışsal mesajı göndererek davranışla ilgili sorumluluğu çocuğa yüklerler. Doğal sonuçlarda ebeveyn ya da öğretmenin bir müdahalesi gerekmez ya da çok az gerekir. Bu tür bir ceza, ‘Ben sana söylemiştim’ tarzı bir yaklaşımın yerine kullanılır.
Doğal sonuçlar, eğitim ortamlarında aşağıdaki durumlarda kullanılabilir
1) Dikkatsizlik ya da sorumsuzluk durumlarında: Örneğin, öğretmen bir soru sorarken arkadaşı ile konuştuğu için dersi dinlemeyen bir öğrenci, öğretmene soruyu tekrarlaması için ricada bulunur. Öğretmen soruyu açık bir şekilde ifade ettiğini ve tekrar söylemeyeceğini belirtir.
2) Öğrenciler unutmayı bir alışkanlık haline getirdikleri zamanlarda: Örneğin, resim dersi için gerekli malzemelerini derse getirmeyen öğrenci, arkadaşları keyifle resimlerini yaparken onları izlemekle yetiniyordu. Öğretmenine, resim malzemeleri olmadığı için resim yapamadığını söyledi. Öğretmeni sadece ‘Bir dahaki derse unutmazsın’ demekle yetindi. Çocuk için resim yapmak yerine, resim yapanları izlemek ve bundan dolayı boş oturmak doğal bir sonuçtu ve bu sonuç onun için yeterliydi.
3) Çocuklar kendi görevlerini ihmal ettiklerinde: Örneğin, okulun bir bayram töreninde şiir okumak üzere seçilecek öğrencilerden, kendilerine verilen şiiri ezberleyip gelmeleri ve ertesi gün seçmelerin yapılacağı söylenmiştir. Öğrencilerden biri o gün kendisine verilen şiiri okulda unuttuğu için şiiri ezberleyemez. Okula geldiğinde durumu öğretmene anlatarak şiiri ezberlemek için bir gün daha izin ister. Öğretmeni ‘Seçmeler bugün yapılacak. Bunu değiştiremeyiz’ demekle yetinecektir.
Mantıksal Sonuçlar
Bu ceza türünde öğretmen olumsuz davranış karşısında öğrencinin karşılaşacağı olumsuz davranışla mantıksal ilişkisi olan bir sonuç yaratır.
Örneğin, öğrenci sınıfta yere kağıt atmışsa, bu kağıtlar öğrencinin kendisine toplatılır.
Mantıksak sonuçlar kullanılırken dikkat edilmesi gereken bazı kurallar bulunmaktadır bu kurallar aşağıda sıralanmıştır:
Mantıksal sonuç uygulanırken kararlı ve normal bir ses tonu kullanılması ve öfkeli ve duygusal olarak yüklü bir ses tonu kullanmaktan kaçınılması gerekir. Böylece verilen cezanın bir güç savaşına dönüşmesi engellenmiş olur.
Yanlış davranıştan önce sınırlandırılmış seçeneklerle sonucu belirlemek gerekmektedir. Örneğin, derste elindeki anahtarlıkla oynayarak öğretmenin ve arkadaşlarının dikkatini dağıtan bir öğrenciye, ders öğretmeni sakin ve kararlı bir ses tonuyla ‘ya anahtarlığı bana verirsin ve ben de sana onu gün sonunda evine giderken teslim ederim ya da onu çantana koyar ve tenefüste oynarsın.
Bazen bir davranışla ilgili sınırlandırılmış seçenekler sunmak mümkün olmadan davranış ortaya çıkabilir. Böyle durumlarda da davranışın hemen ardından mantıksal sonucun uygulanması gerekir.
Eğitim ortamlarında ortaya çıkan birçok olumsuz davranış mantıksal sonuçlarla cezalandırılabilir. Örneğin, sıraların üstünü karalayan bir öğrenciye sırayı temizletmek, kasıtlı olarak okul eşyasına zarar veren öğrenciye zararı ödetmek, okula oyuncak, cep telefonu vs. getirmek yasak olduğu halde bunları okula getiren öğrencinin elinden bunları almak, sıra arkadaşları ile kavga eden bir öğrenciyi bir hafta yalnız oturtmak vb.
Davranış Cezaları
Öğrenciye belli bir davranış için ceza vermek gerektiğinde bilinmesi gereken en önemli şey, öğrencinin bu davranışın yapılmasının kurallarca yasaklanmış olduğunu ve istenmeyen bu davranışı gösterdiğinde hangi cezayı alacağını biliyor olmasının gerektiğidir.
DİSİPLİN
Genellikle ceza ile özdeşleştirilen disiplin kavramı genel anlamıyla sınıfta eğitim ortamının ve güvenliğin sağlanması için kullanılan yöntemleri ifade eder.
Eğitim Ortamlarının Kendine
Özgü Yanları
Çok Boyutluluk
Eş Zamanlılık
Çabukluk
Tahmin Edilmezlik
Alenilik
Tarih
Öğretmenin Kendi Kişiliği İle
Kurallar Arasındaki İlişki
Öğretmelerin disiplin, otorite, sorumluluk ve özgürlük konularında kullandıkları yöntemler öğretmenlerin kişiliklerine göre farklılık gösterir.
Örneğin otoriter ya da kontrolcü bir kişiliğe sahip öğretmenlerin en belirgin özelliği yakın takip ve sıkı kontroldür. Öte yandan demokratik kişiliğe sahip öğretmenlerin sınıflarındaki en başat özellik ise öğrencilerin özerk olmasıdır. Bu sınıflarda öğretmenin yakın takibi değil öğrencilerin otokontrolü ön plandadır. Öğretmen destekleyici ve cesaretlendiricidir.
Sınıf Kurallarının Planlanması
Sınıf açısından bakıldığında kural, “öğrencilere sınıfta hangi davranışın kabul edilebilir hangi davranışın kabul edilemez olduğunu açıklayan yargı” olarak açıklanmaktadır.
Sınıf Kurallarının Oluşturulması ve Öğrenci Katılımını Sağlama
İyi bir sınıf yönetimi öğrencilerin kendilerinden beklenen davranışların ne olduğunu anlamalarına dayalıdır.
Unutmamak gerekir ki, yaşları ne olursa olsun öğrenciler kendi davranışlarını etkileyici olan kuralların oluşturulması sürecine ne kadar çok katılırsa, kuralları izlemeye de o kadar katılır.
Kuralların İfade Edilişi
Sınıf kuralları ister tek başına öğretmen tarafından oluşturulsun, ister öğrencilerin katılımıyla oluşturulsun, mutlaka basit, açık ve anlaşılır olmalıdır.
Davranışların kavramsal tanımlar yerine işlevsel tanımlarla açıklanması gerekir.
Kural Sayısı
Kuralların sayısı mümkün olduğunca az olmalıdır. Önerilen maksimum kural sayısı 7’dir. Ancak kural sayısı öğrencilerin yaş ve sınıf düzeyine göre arttırılıp azaltılabilir.
Kuralların Sunumu
Okul öncesi ve ilköğretim birinci kademe sınıflarında kuralların resim yada şekillerle birlikte sunulmasında yarar vardır. Resim ve şekillerle desteklenen, yada sadece yazılı olarak ifade edilen kurallar listesi sınıfta herkesin görebileceği uygun bir yere asılmalıdır
Kuralların Öğretilmesi
Geliştirilen sınıf kurallarının etkili olabilmesi, öğrencilerin bu kuralları doğru bir biçimde anlamalarına ve bu kurallara uymalarına bağlıdır. Bu nedenle kuralların her şeyden önce, okulun açıldığı ilk günlerde oluşturulması ve diğer konu alanlarının öğretildiği öğretilmesi gerekir.
1.Aşama: Söyleme
2.Aşama: Gösterme
3.Aşama: Kontrol ve Yeniden Gösterme
Kuralların Uygulanması ve İzlenmesi
Tutarlı Davranmak
Model Olmak
Sık Sık Kuralları Hatırlatmak
Yaptırım Uygulamak
Okul Yönetimi ve Aile Desteğini Almak
Okul yönetimi ile işbirliği sürecinde öğretmenin aşağıdaki kurallara dikkat etmesi gerekir.
Eğer tüm okulda geçerli olan bir disiplin planı ve politikası yoksa kendi planınızı okul yönetimine gösterin.
Sınıf için oluşturmuş olduğunuz kuralların listesine, kuralların ihlali durumunda uygulanacak yaptırımları, verilecek ödülleri gösteren ayrıntılı planınızı okul yöneticileriyle tartışın.
Planınızda yer alan kuralların merkezi ya da okul kurallarının dışına çıkıp çıkmadığını yöneticilerle birlikte kontrol edin.
Kuralları ihlal eden öğrenciye ne tür yaptırımlar uygulayacağınızı yöneticiye gösterin.
Belli bir kuralın sıkça ihlali durumunda öğrencinin okul idaresine gönderilebileceğine ilişkin bir yaptırımınız olduğunu da mutlaka açıklayın.
Öğrencilerin idareye gönderilmesi durumunda idarenin ne yapacağını sorun. Çünkü öğrenci açısından ancak bu şekilde tutarlı ve adil sonuçlara ulaşılabilir.
Kuralların etkililiğini arttırmak için öğrenci velilerinin de mutlaka kurallardan haberdar edilmesi gerekir.
Aileyi sınıfta oluşturulan kurallardan haberdar etmek için çeşitli yolları kullanmak mümkündür. Bu yollardan en sağlıklı olanı oluşturulan kurallar ve yaptırım listesinin bir örneğini aileye sunarak onayını almaktır.
Okula Dayalı Disiplin Planı Oluşturma
Disiplin sorunlarına neden olan özelliklerden bazıları şunlardır:
Kuralların keyfi yada tutarsız olarak uygulanması,
Öğrencilerin kuralların gerekliliğine inanmaması,
Öğretmen ve yöneticilerin kuralların ne olduğunu bilmemesi ya da uygun, yaptırımın ne olduğu konusunda anlaşamaması,
Öğretmen ve yönetici arasındaki işbirliğinin zayıf olması,
Yöneticinin aktif olmaması,
Öğretmenlerin cezalandırıcı tutumlar göstermeleri,
Kural dışı davranışların görmezlikten gelinmesi,
Okulun büyük olması yada öğretim materyallerinin yetersizliğidir.
Bu sonuçlardan da anlaşılacağı gibi okullarda özellikle kurallara yönelik belirsizlikler öğrenci tutum ve davranışlarını olumsuz etkilemektedir. Bunu önlemenin en iyi yolu okuldaki tüm öğrenciler için geçerli olacak okula dayalı disiplin kuralı oluşturmak ve uygulamaya koymaktır.
Okul bazında geliştirilen disiplin planı birçok açıdan olumlu sonuç yaratır
Okul yönetimi ve öğretmenlerin; öğrenci davranışlarını kontrol etmede sahip oldukları farklı bakış açılarından kaynaklanan anlaşmazlık ve çatışmaların çözülmesine yardım eder.
Kuralları ve yaptırımları kişisellikten kurtarır.
Öğrenci davranışlarının değiştirilmesi ve geliştirilmesinde eğitimcilerin sahip olduğu yetki, rol ve sorumlulukları açıklığa kavuşturur.
Disiplin planı okuldaki tüm öğrencileri kapsadığından, okul yönetimi ve öğretmenlere duyulan kızgınlığı ortadan kaldırmaya yarar.
Mesleğe yeni başlayan öğretmenlere disiplin uygulamalarında yol gösterir.
Bütün okulda düzenli ve güvenli bir öğretim ortamının yaratılmasını sağlar.
Öğrencilerin sadece sınıflarında değil, okuldaki diğer alanlarda da (kütüphane, spor salonu v.b) sorumlu davranışlar göstermesini sağlar.
Disiplin uygulamalarındaki keyfi davranışları ve tutarsızlıkları ortadan kaldırır.
Açıkça yazılmış ve öğrenciler duyurulmuş bir plan, öğrencilerde sorumlu davranış geliştirmede öğretmenlerin etkili olmasını sağlar.
Öğrencilerin okula karşı geliştirdiği tutum ve davranışlar, açıkça belirlenmiş ve adilce uygulanan disiplin planıyla geliştirilebilir.
Merkezi disiplin yönetmeliklerinde yer almayan ancak okula özgü olan sorunlara çözüm getirir.
Okul ve ailenin farklı disiplin anlayışlarını uzlaştırır.
Okula Dayalı Disiplin Planı
Oluşturma Süreci
Aşama 1- Disiplin Planı Oluşturacak Takımı Belirlemek
Aşama 2- Disiplin Planı Taslağını Oluşturmak
Aşama 3- Disiplin Planı Taslağını Tartışmaya Açmak
Aşama 4- Disiplin Planının Onaylanması
Aşama 5- Disiplin Planının İlgililere Duyurulması